.png)
Case Study
O κύριος Μάνος είναι 58 χρονών, καπνίζει συστηματικά με κάποια μικρά διαστήματα αποχής, εργάζεται αρκετά και εν γένει είναι υγιής. Συνεπής στα ετήσια check up του, οι ιατροί το μόνο που τον συμβουλεύουν είναι να χάσει βάρος και να διακόψει το κάπνισμα. Είναι καλοφαγάς και οι συνήθειές του τον έχουν φέρει σε ένα υψηλό ΔΜΣ/BMI 40,8 kg/m2 (128kg -1.77m).
Τον Μάιο, μετά το 1ο lock-down συζητώντας με τον ιατρό εργασίας ενημερώθηκε πως εφόσον ανήκει στις ευπαθείς ομάδες λόγω του αυξημένου βάρους (εντοπισμένο στην κοιλιακή περιοχή), δικαιούται επέκταση της ειδικής άδειας και έπειτα τηλεργασία. Ο κύριος Μάνος θεώρησε υπερβολική την ανησυχία του ιατρού, αλλά του φάνηκε καλή η ιδέα της άδειας και της εργασίας από το σπίτι. Έτσι και έγινε.
Τα λόγια του ιατρού όμως είχαν καρφωθεί στο νου του και συχνά τα αναλογιζόταν.
Covid-19 & παχυσαρκία
Τους τελευταίους μήνες η ανθρωπότητα πλήττεται από μια παγκόσμια πανδημία λόγω του COVID-19. Οι περισσότεροι ασθενείς (80%) εμφανίζουν ήπια προς μέτρια συμπτώματα (πυρετό, ξηρό βήχα και κακουχία) και ανακάμπτουν μετά από λίγες ημέρες παραμονής στο σπίτι[1].
Κάποιοι άλλοι όμως (1 στους 5 ασθενείς), άτομα σε μεγαλύτερη των 60 ετών ηλικία, με χρόνια νοσήματα όπως η παχυσαρκία, τα καρδιαγγειακά νοσήματα, ο σακχαρώδης διαβήτης, ο καρκίνος, τα αναπνευστικά προβλήματα ή οι νεφροπάθειες, έχουν κίνδυνο να νοσήσουν σοβαρά παρουσιάζοντας πνευμονία και αναπνευστική ανεπάρκεια, να πρέπει να νοσηλευθούν στο νοσοκομείο, να διασωληνωθούν και να θεραπευτούν σε μονάδα εντατικής θεραπείας (ΜΕΘ)[2][3]. Γεγονότα που αυξάνουν την πίεση του εθνικού συστήματος υγείας (ΕΣΥ) αλλά και τις πιθανότητες ο ασθενής να καταλήξει σε θάνατο.
Η πανδημία του COVID-19 συνέπεσε χρονικά με μια παγκόσμια αύξηση των ατόμων με παχυσαρκία. Η παχυσαρκία αξιολογείται με τον Δείκτη Μάζας Σώματος/Body Mass Index (ΔΜΣ/ΒΜΙ) και υπολογίζεται ως το σωματικό βάρος σε κιλά διαιρούμενο προς το τετράγωνο του ύψους σε μέτρα. Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας για ενήλικες άνω των 20 ετών ο ΔΜΣ(kg/m2) διακρίνεται ως εξής:
<18.5 ➜ Επικίνδυνα χαμηλό βάρος
18.5-24.9 ➜ Φυσιολογικό βάρος
25-29.9 ➜ Υπερβαρότητα
30-39.9 ➜ Παχυσαρκία
>40.0 ➜ Νοσογόνος Παχυσαρκία
Σχεδόν, σε όλες τις χώρες, σήμερα ο επιπολασμός των υπέρβαρων και παχύσαρκων ατόμων ξεπερνά το 20%[4][5], ενώ υπολογίζεται πως το 13% του παγκόσμιου πληθυσμού πάσχει από παχυσαρκία[6]. Στην Ελλάδα σχεδόν το 47,5% του πληθυσμού είναι υπέρβαροι (32%) ή παχύσαρκοι (15,5%), με τον επιπολασμό και στα δύο φύλα να αυξάνεται καθώς αυξάνεται η ηλικία. Ταυτόχρονα, το 34% των ενηλίκων καπνίζει συστηματικά. Ενώ 6.3% των ατόμων άνω των 30 ετών έχουν σακχαρώδη διαβήτη[7].
Η παχυσαρκία σχετίζεται με κακή αναπνευστική λειτουργία[8][9]. Σύμφωνα με την επιστημονική βιβλιογραφία τα παχύσαρκα άτομα κινδυνεύουν περισσότερο από τα φυσιολογικά να νοσήσουν σοβαρά από COVID-19[10].
Η παχυσαρκία σύμφωνα με μελέτη στη Γαλλία αποτελεί σημαντικό αρνητικό προγνωστικό παράγοντα ενός ασθενή με COVID-19 ακόμη και αν δεν συνυπάρχουν άλλα χρόνια νοσήματα[11]. Στην Ιταλία, βρέθηκε πως ο κίνδυνος θανάτου τριπλασιαζόταν για τους ασθενείς με COVID-19 που ήταν παχύσαρκοι[12]. Επιπρόσθετα, μελέτη στην Ελλάδα έδειξε την σοβαρότητα της εξέλιξης των ασθενών covid-19 και παχυσαρκίας[13].
Σύμφωνα με την μεγαλύτερη μετά-ανάλυση που έχει γίνει αναφορικά με αυτό το θέμα φάνηκε πως τα παχύσαρκα άτομα έχουν:
46% μεγαλύτερη πιθανότητα να μολυνθούν,
113% μεγαλύτερη πιθανότητα να χρειασθούν νοσοκομειακή νοσηλεία,
74% μεγαλύτερη πιθανότητα εισαγωγής στη ΜΕΘ
66% μεγαλύτερη πιθανότητα να χρειαστούν μηχανικό αερισμό
48% μεγαλύτερη πιθανότητα να καταλήξουν[14].
Σημαντική ανησυχία επίσης δημιουργεί το επιστημονικό εύρημα πως η αποτελεσματικότητα του εμβολίου θα είναι χαμηλότερη στα παχύσαρκα άτομα[15].
Τι συμβαίνει αυτή τη στιγμή;
Μέχρι τις 15/11/2020 στην Ελλάδα εντοπίσθηκαν 74205 κρούσματα ενώ καταγράφηκαν 1106 θάνατοι. Οι διασωληνωμένοι κάθε μέρα αυξάνονται και το σύστημα υγείας πιέζεται επικίνδυνα. Φθάσαμε, λοιπόν να ενεργοποιούνται εκ νέου από την πολιτεία, πολιτικές κοινωνικής απομόνωσης, μείωσης μετακινήσεων και αναστολής δραστηριοτήτων. Έτσι, για δεύτερη φορά στο ίδιο έτος, οι πολίτες βρίσκονται τις περισσότερες ώρες καθηλωμένοι στο σπίτι μειώνοντας σημαντικά τη φυσική τους δραστηριότητα, αυξάνοντας τις ώρες τηλεθέασης, καταναλώνοντας περισσότερη τροφή[16] και επιδεινώνοντας την ψυχική τους υγεία[17]. Με αποτέλεσμα τα άτομα με προβλήματα ή τάση παχυσαρκίας να επιδεινώνουν ακόμη περισσότερο την κατάστασή τους[18] [19], χαρακτηριστική αποτελεί η μελέτη στην Ιταλία, στην οποία το 48.6% των συμμετεχόντων ανέφερε αύξηση του σωματικού τους βάρους κατά το πρώτο lockdown [20].
Ο στόχος του παρόντος δεν είναι η κινδυνολογία ή η τρομοκρατία. Η υπερβαρότητα και η παχυσαρκία είναι καταστάσεις 100% αντιστρεπτές[21] και πρέπει να λειτουργήσουμε ατομικά και συλλογικά για να μειωθεί ο επιπολασμός των ίδιων και όλων των προβλήματα που επιφέρουν.
Τι μπορεί να κάνει το άτομο;
Αν έχετε πλεονάζον σωματικό βάρος μην απογοητεύεστε. Ξεκινήστε σήμερα κιόλας. Ο στόχος δεν είναι να φθάσετε στο πιο χαμηλό βάρος ή σε εκείνο που είχατε στα 25 σας χρόνια. Ο στόχος είναι να μειωθεί το βάρος κατά 10%. Αν είστε 80 κιλά, προσπαθήστε να χάσετε 8. Αν είστε 100, είναι σημαντικό να χαθούν 10. Θα δείτε μεγάλη βελτίωση σε ό,τι κάνετε.
Προσπαθήστε να μαγειρεύετε τουλάχιστον 3-4 φορές/ εβδομάδα και μειώστε το έτοιμο φαγητό, το delivery.
Ελέγξτε τις καταναλισκόμενες ποσότητες. Σερβίρετε σε μικρότερα πιάτα και ξεκινήστε κάθε μεσημεριανό και βραδινό με μια πλούσια σαλάτα με ελαιόλαδο.
Μειώστε την κατανάλωση ζάχαρης, γλυκών, ειδών περιπτέρου και αναψυκτικών.
Ζυγιστείτε μια φορά κάθε εβδομάδα και σημειώστε το ώστε να γνωρίζετε την εξέλιξη του βάρους σας.
Ζητήστε την βοήθεια ενός διαιτολόγου-διατροφολόγου. Ακόμη και οι εξ’ αποστάσεως συμβουλευτική είναι ωφέλιμη και αποτελεσματική. Συζητήστε ανοιχτά μαζί του τις δυσκολίες και τις ανησυχίες σας. Μην αποφεύγετε τις συναντήσεις όταν υποτροπιάζετε ή όταν το αποτέλεσμα δεν είναι το επιθυμητό. Οι υποτροπές είναι αναμενόμενες και καθόλου κατακριτέες. Τότε ακριβώς είναι που πρέπει να συζητήσετε με τον επιστήμονα της διατροφής ο οποίος θα σας ενθαρρύνει και θα δυναμώσει την αποφασιστικότητά σας.
Ακολουθήστε πιστά την φαρμακευτική αγωγή που σας έχουν χορηγήσει οι ιατροί σας (πχ αντιυπερτασική, αντιδιαβητική, αντιυπερλιπιδαιμική αγωγή).
Αν έχετε στον κύκλο σας άτομο ή άτομα με πλεονάζον βάρος, ενθαρρύνετε τα να ζητήσουν βοήθεια. Σε καμία περίπτωση δεν ωφελεί να τα στιγματίσετε με σχόλια, να περιγελάτε την προσπάθεια που ίσως κάνουν ή να τα πιέζετε έντονα. Αν ανησυχείτε για την υγεία τους, μπορείτε να τους εκθέσετε τις σκέψεις σας, να τους συστήσετε κάποιον επιστήμονα διαιτολόγο-διατροφολόγο, να τους προτείνετε να περπατάτε μαζί ή να τρώτε τα ίδια γεύματα αλλά τελικά πρέπει να τα αφήσετε να κρίνουν μόνα τους πότε και πως θα ενεργήσουν.
Τι μπορεί να κάνει η πολιτεία;
Αν ο στόχος της πολιτείας είναι η απρόσκοπτη λειτουργία του εθνικού συστήματος υγείας και η υγεία των πολιτών της, θα μπορούσε να μεριμνήσει για την μείωση των αναγκών νοσηλείας και ΜΕΘ μέσω της επαγρύπνησης των πολιτών αναφορικά με την παχυσαρκία αλλά και της εφαρμογής πολιτικών με στόχο την μείωση του επιπολασμού της. Θεωρώ πως, μεταξύ των ενημερώσεων για την χρήση μάσκας ή την κοινωνική αποστασιοποίηση θα έπρεπε να υπάρχουν καμπάνιες για τα οφέλη της απώλειας του πλεονάζοντος σωματικού βάρους, της σωματικής άσκησης και των καλών διατροφικών συνηθειών. Η πολιτεία θα είχε σημαντικό όφελος από την μείωση του επιπολασμού της παχυσαρκίας και την ενημέρωση του κοινού για τον σωστό τρόπο επίτευξης αυτού του στόχου. Η κινητοποίηση των πολιτών σχετικά με αυτό το ζήτημα θα είχε σημαντικά αποτελέσματα στην αυτοπεποίθηση και την αυτό-αποτελεσματικότητα των ατόμων, στην ψυχική και σωματική τους υγεία, ενώ τελικά θα μείωνε το φορτίο των νοσοκομείων και των ΜΕΘ. Γνωρίζοντας, την κακή πρόγνωση των νοσούντων με COVID-19 και παχυσαρκία από τις αρχές του καλοκαιριού (βάσει των επιστημονικών δημοσιεύσεων) θα μπορούσε ήδη μερίδα των παχύσαρκων να έχει ευαισθητοποιηθεί και να έχει απωλέσει βάρος.
Σε επόμενη, περισσότερο ψύχραιμη χρονική στιγμή θα μπορούσε η πολιτεία να σκεφθεί την εφαρμογή των παρακάτω:
Δημιουργία κρατικής ψηφιακής πλατφόρμας με τα σωματομετρικά στοιχεία του ατόμου για την παρακολούθηση της εξέλιξης του βάρους αλλά και άλλων παραμέτρων της υγείας του ατόμου. Η είσοδος του επιστήμονα υγείας (για λόγους GDPR) θα μπορούσε να επιτρέπεται μόνον κατόπιν επιβεβαίωσης με γραπτό μήνυμα στο κινητό τηλέφωνο του πολίτη.
Ετήσια συνταγογράφηση και κάλυψη από τα ασφαλιστικά ταμεία 10 συνεδριών σε διαιτολόγο-διατροφολόγο με στόχο την απώλεια σωματικού βάρους για τα άτομα με αυξημένο ΔΜΣ (πχ ΔΜΣ>35kg/m2). Οι συνεδρίες, με σκοπό την επιστημονική προσέγγιση του θέματος, καλό θα ήταν να πραγματοποιούνται σε διαιτολογικά γραφεία από διαιτολόγους-διατροφολόγους με άδεια άσκησης επαγγέλματος. Οι διαιτολόγοι-διατροφολόγοι έχοντας πρόσβαση στη ψηφιακή πλατφόρμα θα μπορούν να βλέπουν το ιστορικό του βάρους και των υπόλοιπων σωματομετρικών χαρακτηριστικών του κάθε ατόμου ώστε να κρίνουν καλύτερα για την παρέμβαση που πρέπει να ακολουθηθεί.
Σε συνέχεια της παραπάνω πολιτικής, τα άτομα που θα πετυχαίνουν τον στόχο (πχ απώλεια 7 μονάδων στο ΔΜΣ ή 10% απώλεια βάρους) θα απολαμβάνουν συγκεκριμένα προκαθορισμένα οφέλη (πχ μείωση κάποιας εισφοράς/ εκπτωτικά κουπόνια διακοπών/ γυμναστηρίου/για αγορές αθλητικού εξοπλισμού κτλ)
Αύξηση της φορολογίας στα τυποποιημένα προϊόντα με αυξημένο αλάτι, ζάχαρη ή/και trans λιπαρά και σε εκείνα με υψηλό πηλίκο θερμιδικής/θρεπτικής αξίας.[22]
Θέσπιση θέσης ή θέσεων εργασίας διαιτολόγου-διατροφολόγου στους δήμους με στόχο την ευαισθητοποίηση των εκπαιδευτικών δομών, των δομών ΚΑΠΗ κ.α. μέσω ομιλιών, δράσεων και συλλογικής παρακολούθησης.
Το αισιόδοξο τέλος της ιστορίας
Ο κύριος Μάνος, λοιπόν, μετά από σκέψη, συζήτηση και αναζήτηση πληροφοριών κατέληξε πως μπορεί και θέλει να αναλάβει δράση. Αποφάσισε πως εφόσον συγκαταλέγεται στις ευπαθείς ομάδες λόγω μιας αντιστρεπτής κατάστασης θα κάνει ό,τι περνά από το χέρι του για να την αλλάξει. Δεν έμεινε σε παθητική στάση. Από τον καλοκαίρι έχει καταφέρει να χάσει 15 κιλά, περισσότερο από το 10% του αρχικού του βάρους. Φυσικά, δεν έχει φθάσει σε φυσιολογικό βάρος όμως έχει μειώσει κατά 5.5 μονάδες τον ΔΜΣ, περπατά πιο γρήγορα, σκύβει πιο άνετα, ανεβαίνει τις σκάλες χωρίς να αγκομαχά. Ο στόχος του είναι να μείνει σταθερός μέχρι την άνοιξη. Τότε σκοπεύει να χάσει λίγο βάρος ακόμα, ίσως και να κόψει το κάπνισμα.
Ο κύριος Μάνος έχει κάνει ένα δώρο στον εαυτό του, αλλά και στην κοινωνία χωρίς να το ξέρει. Παραπομπές
[1] World Health Organization Coronavirus. 2020. https://www.who.int/health-topics/coronavirus#tab=tab_1 [2] https://bestpractice.bmj.com/topics/en-gb/3000201/prognosis [3] Berlin D.A., Gulick R.M., Martinez F.J. Severe Covid-19[published online ahead of print, 2020 May 15] N Engl J Med. 2020 doi: 10.1056/NEJMcp2009575. [PubMed] [CrossRef] [Google Scholar] [Ref list] [4] NCD Risk Factor Collaboration (NCD-RisC). Trends in adult bodymass index in 200 countries from 1975 to 2014: a pooled analysis of 1698 population-based measurement studies with 128.9 million participants. Lancet. 2016;387:1377-1396. [5] Popkin BM, Corvalan C, Grummer-Strawn LM. Dynamics of the double burden of malnutrition and the changing nutrition reality. Lancet. 2019.395(10217):65–74 [6] World Health Organization Obesity and overweight. 2020. https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/obesity-and-overweight [Ref list] [7] Aims, design and preliminary findings of the Hellenic National Nutrition and Health Survey (HNNHS)
[8] Watson R.A., Pride N.B., Thomas E.L. Reduction of total lung capacity in obese men: comparison of total intrathoracic and gas volumes. J Appl Physiol. 2010;108:1605–1612.
[9] Bercault N., Boulain T., Kuteifan K. Obesity-related excess mortality rate in an adult intensive care unit: a risk-adjusted matched cohort study. Crit Care Med. 2004;32(4):998–1003.
[10] https://www.cdc.gov/coronavirus/2019-ncov/need-extra-precautions/people-with-medical-conditions.html#obesity
[11] Obesity Doubles Mortality in Patients Hospitalized for Severe Acute Respiratory Syndrome Coronavirus 2 in Paris Hospitals, France: A Cohort Study on 5,795 Patients
[12] Giacomelli A., Ridolfo A.L., Milazzo L., Oreni L., Bernacchia D., Siano M. 30-day mortality in patients hospitalized with COVID-19 during the first wave of the Italian epidemic: a prospective cohort study. Pharmacol Res. 2020;158:104931. doi: 10.1016/j.phrs.2020.104931. [PMC free article] [PubMed] [CrossRef] [Google Scholar] [Ref list]
[13] https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC7366091/pdf/main.pdf
[14] Individuals with obesity and COVID-19: A global perspective on the epidemiology and biological relationships
[15] Individuals with obesity and COVID-19: A global perspective on the epidemiology and biological relationships
[16] Di Renzo L, Gualtieri P, Pivari F, et al. Eating habits and lifestyle changes during COVID-19 lockdown: an Italian survey. J Transl Med. 2020;18(1):229. https://doi.org/10.1186/s12967-020-02399-5
[17] https://www.euro.who.int/__data/assets/pdf_file/0007/462508/ai2EASO.pdf
[18] Rundle AG, Park Y, Herbstman JB, Kinsey EW, Wang YC. COVID19-related school closings and risk of weight gain among children. Obesity (Silver Spring). 2020;28:1008-1009.
[19] https://www.nature.com/articles/s41574-020-0387-z
[20] https://translational-medicine.biomedcentral.com/articles/10.1186/s12967-020-02399-5
[21] De Lorenzo, A., Romano, L., Di Renzo, L., Di Lorenzo, N., Cenname, G., & Gualtieri, P. (2019). Obesity: a preventable, treatable, but relapsing disease. Nutrition, 110615. doi:10.1016/j.nut.2019.110615
[22] Obesity Policy Coalition. Obesity Prevention: Priorities for Action. Carlton, Victoria, Australia: Obesity Policy Coalition; 2007